Help, ons pensioen verdampt!

Paniek in Pensioenland. De krediet crisis slaat hard toe. Na een aanvankelijk reservetekort, verkeren een groot aantal pensioenfondsen, waaronder Zorg en Welzijn (PGGM) en het ABP, nu in de situatie van een dekkingstekort: Tegenover iedere euro aan pensioenuitkering staat veelal nu nog maar € 0,90 aan waarde in de boeken.

Ondanks het dekkingstekort is er geen sprake van een liquiditeitstekort op korte termijn. Uit DNB informatie blijkt dat tegenover zo'n € 22 miljard aan uitkeringen op dit moment ongeveer € 26 miljard aan premie inkomsten staan. De 'normale' directe beleggingsopbrengsten bedragen 'normaal gesproken' zo'n slordige € 20 miljard. Deze laatste inkomsten zullen waarschijnlijk nu fors minder worden.

De grootste verliespost betreft de afwaardering van de aandelen en vastrentende leningen. Van de ruim € 720 miljard aan belegd vermogen ultimo 2007, is ultimo 2008 naar schatting grofweg nog maar € 560 miljard over. De rest is verdampt, een waardeverlies van grof geschat zo'n € 150 à 160 miljard in één jaar. Dat is veel geld, heel veel geld!

Oorzaken
Duidelijk is, dat ook de pensioenfondsen, met uitzondering van enkele fondsen zoals het Rabobank Pensioenfonds, onverantwoord hoog risicovol belegd hebben en hun risico's niet voldoende hebben afgedekt.
Een precieze evaluatie hiervan is voer voor een later tijdstip.

Hoe dan ook, het merendeel van de pensioenfondsen heeft niet adequaat gereageerd op de ontwikkelingen en de toezichthouder heeft te weinig pro-actief eisen heeft gesteld.

Te veel jacht op een hoog rendement, een wedloop op z-scores, kopie-gedrag en het ontbreken van het gezonde boerenverstand, hebben tot deze onfortuinlijke situatie geleid. Indexatie is daardoor voor de meeste fondsen helaas verworden tot een fata morgana. Die 't onderste uit de kan wil hebben, krygt het lid op de neus!

Herstelplan
Pensioenfondsen met minder dan 105% dekkingsgraad moeten voor 1 april een herstelplan indienen bij De Nederlandsche Bank (DNB). Uitgangspunt: herstel binnen 3 jaar.
Het is duidelijk dat het lange termijn beleid van pensioenfondsen niet past bij het korte termijn toezicht.

De Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen (VB) wil de hersteltermijn per fonds nuanceren. De consumentenbond wil geen uitstel. Wat is wijsheid?

Welke reparatiemogelijkheden zijn er?

Premieverhoging
Duidelijk is dat het middel 'premieverhoging' op korte termijn geen enkele soelaas biedt.

Het verlies van € 150 miljard omslaan op een jaarpremie van € 26 miljard leidt bij welke omslagduur dan ook, tot absurde en niet maatschappelijk te verantwoorden premieverhogingen.

Neem als voorbeeld PGGM met zo'n 4 miljard aan premie.
Het belegd vermogen liep in 2008 terug van € 88 miljard naar circa € 71 miljard. Om dit verlies in 10 jaar goed te maken zou de premie dus met zo'n 40% (!) verhoogd moeten worden. Een schier onmogelijke opdracht.

Bovendien leiden premieverhogingen aan werkgeverszijde tot een niet te verantwoorden verdere verslechtering van de bedrijfsresultaten.
Premieverhogingen aan werknemerszijde leiden tot vermindering van het besteedbare inkomen. Gevolg: nog meer vraaguitval en dus slecht voor de economie.

Pensioenrechten verlagen
Dit is in de huidige situatie het meest domme scenario.
Wat hebt u liever:

1. 100% van het pensioen dat u nu toegezegd heeft gekregen, zonder de wettelijk vereiste voorzieningen bij uw pensioenfonds òf
   
   
2. 80% van het pensioen dat u nu toegezegd heeft gekregen, zodat uw pensioenfonds weer de benodigde buffer van 25% in de boeken kan zetten (dekkingsgraad = 125%)
   
   

Bedenk daarbij dat u in beide situaties nooit echt een garantie heeft.

Als het pensioenfonds uiteindelijk tekort komt, wordt uw uitkering - hoe dan ook - toch gekort!

Risicovolle portefeuilles vervangen
Nu risicovolle portefeuilles vervangen door veilige beleggingen. Ook dit scenario helpt niet echt. Als in een korte periode zeg zo'n € 100 miljard aan risicovolle beleggingen op de markt wordt aangeboden, zal de (aandelen)markt nog verder zakken en het vertrouwen nog verder afnemen. Gevolg: pakketten kunnen niet worden verkocht en worden nog minder waard.

Doorgaan met investeren in risicovolle beleggingen
In feite, hoe absurd ook, is dit de beste strategie. Het schept weer vertrouwen in de markt(vraag) en stimuleert de investeringen.

Vanzelfsprekend dient wel een les uit het verleden te worden getrokken. Alleen investeren in activiteiten met een gezond risico-rendementsprofiel!

Dit scenario vraagt aanpassing van de wet en het toezicht. Niet alleen nieuw 'korte termijn toezicht' maar ook nieuwe normen inzake risico-rendement profielen en een dynamisch geformuleerd toezicht (what-if-regelgeving).

Hoe bedroevend de situatie in kapitaalgefinancierd pensioenfondsland ook is, onze echte zorg over ons pensioen zou meer moeten uitgaan naar de AOW die op omslagbasis is gefinancierd. De AOW zal in de toekomst onbetaalbaar blijken, maar daarover binnenkort meer.

Tilmant weg met forse beloning

Het Parool meldt dat het vertrek van Michel Tilmant volgens de officiële verklaring samenhangt met 'de buitengewone ontwikkelingen in de laatste paar maanden en zijn persoonlijke conditie'. Volgens de NOS is Tilmant gevraagd op te stappen.

Naast zijn beloning over de afgelopen jaren van zo'n slordige vijf miljoen euro per jaar, ontvangt de heer Tilmant ook nog een afscheidsbonus van 1,3 miljoen euro en blijft hij aan als 'adviseur'. Dat adviseurschap zal ongetwijfeld betaald zijn en is in feite een verkapte uitgesmeerde afscheidsbonusuitbetaling.

Gefaald
Bestuurders op dit niveau, en zo ook Tilmant, worden betaald om o.a. goed risicomanagement uit te voeren. Tilmant heeft daarin gefaald. Er zijn ook andere bestuurders, zoals Bert Heemskerk van de Rabobank, die niet hebben gefaald. Het snijdt dus geen enkel hout dat Tilmant vindt dat hij geen blaam treft omdat "het concern (lees: hijzelf) hoogstens verrast werd door snelheid waarmee de kredietcrisis zich voltrok".

Vrijwel iedereen met enig financieel inzicht weet dat het geen enkel probleem is voor het bestuur van een bank of verzekeraar om, onder de 'garantie' van specialistische onderzoeken, gedurende een aantal jaren excessieve rendementen te laten zien. Rendementen, die in feite alleen een optie zijn op negatieve resultaten in de toekomst.

Bestuurders zouden dan ook niet alleen beloond (afgerekend) moeten worden op rendement en omzet, maar primair op soliditeit, solvabiliteit (voldoende voorzieningen), lange termijn performance en klant-, share- en stakeholder-tevredenheid.

Afscheidsbonussen
Gewone werknemers die aanwijsbaar disfunctioneren, krijgen geen kantonrechterregelingen mee. Waarom bestuurders wel?

Ook regelingen die vooraf met bestuurders zijn overeengekomen vormen geen enkel argument en zijn herroepbaar op het moment van aanwijsbaar disfunctioneren.

Als bij ING een meer risicomijdend beleid was gevoerd, waren de winsten en dus ook de bestuursbonussen in de afgelopen jaren veel minder geweest en had ING geen overheidssteun nodig gehad. Er is dus zelfs alle reden om uitgekeerde bonussen alsnog achteraf terug te vorderen.

Werknemers op de vloer worden ontslagen en voelen dat direct in hun portemonnee, bestuurders voelen geen enkele financiële pijn en krijgen zelfs nog geld toe. Mijnheer Tilmant krijgt van iedere Nederlander nog even € 0,10 als beloning voor de goede prestatie.

Bestuurscrisis
Niet alleen Tilmant, maar het gehele ING bestuur hebben gefaald. Net als bij een operatie waarbij kanker wordt geconstateerd, moet er nu eigenlijk diep gesneden worden.
Het gevoerde beleid, de risicovolle manier van denken en het onvermogen of blindheid van de organisatie om tijdig problemen en risico's te herkennen en herstelmaatregelen te treffen, is niet alleen verankerd in de positie van de voorzitter, maar in het gehele bestuur en grote delen van de organisatie. In zo'n geval niet het gehele bestuur naar huis sturen, is hetzelfde als in een schaal met rotte appelen alleen de grootste rotte appel er uit te halen en denken dat het dan wel vanzelf wel goed komt.

Een manier van denken verander je niet door alleen maar de voorzitter te vervangen. Dit is een verkeerd signaal aan de organisatie, klanten en aandeelhouders.